Alojzy Pawelec

ur. 09.01.1886, zm. 18.08.1972

Alojzy Pawelec urodzony 9 stycznia 1886 roku w Marklowicach Dolnych koło Wodzisławia Śląskiego doszedł w swym życiu do godności wicemarszałka Senatu w czasach II Rzeczypospolitej. Urodził się w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. Był synem Emanuela i Barbary z domu Stokowy. Jego bracia Wilhelm, Józef, Maksymilian uczestniczyli w trzech powstaniach śląskich. Jego dziadek Józef (1816 – 1854) za udział w Wiośnie Ludów (1848 – 49) był więziony w Opolu i został pozbawiony ziemi w Mszanie. Jego ojciec Emanuel osiadł w Marklowicach. Jako Górnoślązak z domu rodzinnego wyniósł polskie przekonania narodowe. Alojzy naukę rozpoczął w swej rodzinnej miejscowości wykazując się znaczącymi zdolnościami. Następnie był uczniem Królewskiego Gimnazjum Katolickiego w Bytomiu, gdzie w 1907 roku zdał maturę. Podczas nauki mieszkał od roku 1898 w biskupim konwikcie dla chłopców w Bytomiu. Studiował medycynę w hanzeatyckim Greifswald, we Wrocławiu (w latach 1909 – 1910), Lipsku, Dreźnie. W tym ostatnim w roku 1913 uzyskał dyplom lekarza, a doktoryzował się w Lipsku w roku 1915 na podstawie pracy „Lepriadiagnostik in Mittelalter und Anweisungen zur Lepraschau”. Podczas studiów we Wrocławiu należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, a ta organizacja propagowała działania narodowo-wyzwoleńcze. W Lipsku należał do niepodległościowej organizacji „Unitas”.

Po wybuchu Wielkiej Wojny w roku 1916 został wysiedlony z Górnego Śląska i do jej zakończenia przebywał na Dolnym Śląsku zajmując się praktyką lekarską w sanatorium przeciwgruźliczym w Sokołowsku pod kierownictwem dr Hansa Weickera.

W roku 1918 dr Alojzy Pawelec osiedlił się w Wodzisławiu. Tutaj włączył się w akcję przygotowawczą w celu połączenia Górnego Śląska z odrodzonym państwem polskim. Pawelec był Członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Rybniku od grudnia 1918 roku. W marcu 1919 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, której był współorganizatorem w powiecie rybnickim i jednym z jej przywódców. Brał udział we wszystkich trzech powstaniach śląskich i akcji plebiscytowej. W pierwszym powstaniu śląskim, które wybuchło 17 sierpnia 1919 roku brał udział jako lekarz Komendy Powiatowej w Rybniku. Wykorzystując swoje zawodowe kwalifikacje, opiekował się rannymi powstańcami, co było połączone z dużym ryzykiem. Po upadku pierwszego powstania zajął się organizowaniem jesiennych (listopad 1919 r.) wyborów komunalnych w powiecie rybnickim. Został polskim członkiem Magistratu w Wodzisławiu. Na listę polską głosowała 1/3 mieszkańców. Polacy zdobyli w Wodzisławiu 6 z 18 mandatów. Pawelec był członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Rybniku. W roku 1920 włączył się aktywnie w akcję plebiscytową na rzecz Polski w powiecie rybnickim. Przemawiał podczas polskich wieców plebiscytowych. Między innymi w sali Witty w Radlinie 1 sierpnia 1920 roku. W latach 1920 – 21 był szefem wodzisławskiego okręgu Związku Polskich Kół Śpiewaczych. Podczas II powstania śląskiego był jednym z jego organizatorów w rejonie rybnickim. W czasie plebiscytu, który miał miejsce 20 marca 1921 roku dr Pawelec był kierownikiem w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Wodzisławiu. Wodzisławski lekarz brał udział w trzecim powstaniu Śląskim. Był lekarzem przy Komendzie Etatowej na powiat rybnicki i prowadził szpital polowy w Wodzisławiu. Był także komisarzem cywilnym z ramienia Naczelnej Władzy powstańczej w dowództwie grupy „Południe”. Pomimo obowiązków lekarskich brał bezpośredni udział w zwycięskiej bitwie nad Olzą. 23 maja 1921 roku szedł z karabinem w pierwszym szeregu powstańców.

Dr Alojzy Pawelec ożenił się w gorączkowym okresie napięć polsko-niemieckich na Górnym Śląsku w roku 1920. Jego żoną została Eleonora Grauer. Mieli trójkę dzieci. Janusz urodzony w roku 1921, został lekarzem w Katowicach, rok później urodziła się Wanda. Natomiast urodzony w roku 1923 Zbigniew zginął jako uczestnik polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej w roku 1944 pod Wolbromiem.

Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski w roku 1922 Pawelec włączył się aktywnie w nurt działań społecznych i zawodowych. Brał udział w organizowaniu Związku Powstańców Śląskich już w roku 1921 i w latach 1924 – 1929 pełnił funkcję prezesa wydziału i egzekutywy związku. Pawelec gromadził jako działacz powstańczy dokumenty z tego czasu. W Wodzisławiu przyczynił się do powstania w okresie międzywojennym Domu Powstańca, który funkcjonował w przebudowanym budynku dawnej synagogi na obecnej ulicy Targowej. Obiekt ten został zakupiony przez Związek Powstańców od Gminy Żydowskiej.

Od roku 1922 wchodził w skład Centralnego Komitetu do Walki z Gruźlicą powołanego przez Towarzystwo Lekarzy Polaków na Śląsku a następnie wchodził w skład Zarządu Śląskiego Towarzystwa Walki z Gruźlicą. W latach międzywojennych aż do roku 1939 był naczelnym lekarzem Szpitala Przeciwgruźliczego Spółki Brackiej w Wodzisławiu. W dziedzinie walki z gruźlicą miał już doświadczenie, bowiem u progu swej lekarskiej kariery pracował krótko zaraz po studiach w szpitalu gruźliczym we Wrocławiu, a następnie w Sokołowsku (Görbersdorf) w powiecie wałbrzyskim. Tam znajdowało się pierwsze w Europie sanatorium przeciwgruźlicze powstałe w roku 1854. Równocześnie publikował artykuły na łamach „Powstańca Śląskiego”, a także wydał książkę „Wspomnienia osobiste”. Jako lekarz położył duże zasługi w zwalczaniu chorób płucnych, a jako działacz narodowy przyczynił się do repolonizacji śląskiego lecznictwa.

Dr Alojzy Pawelec z czasach II Rzeczypospolitej był aktywnym działaczem politycznym związanym z nurtem narodowym, a zwłaszcza z rządzącą od 1926 roku sanacją. Po przewrocie majowym, dokonanym przez marszałka Piłsudskiego w 1926 roku, został bliskim współpracownikiem wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego. Już we wrześniu 1926 roku przewodniczył w Katowicach zebraniu założycielskiemu Związku Naprawy Rzeczypospolitej. Ta sanacyjna organizacja powstała z połączenia Związku Powstańców Śląskich, Związku Strzeleckiego i Związku Osadników Wojskowych. Postulowała umocnienie władzy prezydenta i opowiadała się za przeprowadzeniem reform społecznych. W roku 1928 weszła w skład sanacyjnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Dr Pawelec został mianowany przewodniczącym rady nadzorczej Przedsiębiorstwa Osadniczego „Ślązak”, które prowadziło reformę rolną na terenach Górnego Śląska. Jako parlamentarzysta uważał, że autonomiczny organizm Górnego Śląska należy skoordynować z interesem II Rzeczpospolitej. W okresie kiedy podważano sens istnienia autonomicznego województwa śląskiego opowiedział się za dotychczasowym stanem prawnym Górnego Śląska. W przemówieniu w roku 1930 mówił: „Autonomia Śląska przed 1926 r. była pustym dźwiękiem a treść tej autonomii dopiero wykonała się po 1926 r. Z powodu tego realnego przeprowadzenia uprawnień autonomii śląskiej, ludność autonomię ocenić umie i potrafi. I na tem właśnie opiera się nasz stosunek do autonomii. Stoimy, proszę panów na gruncie Autonomii Śląskiej, ale co prawda trochę odmiennie od panów, bo stoimy na tem stanowisku, że realizować chcemy wszystkie te gospodarcze, kulturalne i społeczne uprawnienia, które autonomia nam daje a chcemy wyeliminować wszystko to, co służy do tworzenia rozdźwięków między państwem i Śląskiem, co chce tę autonomię stoczyć na tory polityczne, a co chce, względnie robi tutaj z tego Sejmu Śląskiego instrument polityczny zamiast instrumentu gospodarczego. Proszę panów, z tych samych powodów byliśmy za ograniczeniem niektórych uprawnień poselskich, za ograniczeniem diet i ograniczeniem nietykalności ponieważ lud śląski nic nie ma z tego, że tu z tej trybuny każdy może bezkarnie obywatela szkalować”.

Pawelec został wybrany posłem do Sejmu Śląskiego w okresie II kadencji z ramienia Narodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy. W Sejmie Śląskim był prezesem klubu parlamentarnego sanacji. Zasiadał także w parlamencie II Rzeczypospolitej. Wybrany został senatorem RP z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) i Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN) w okresie III i IV kadencji. W Senacie pracował jako członek Komisji Budżetowej i Spraw Zagranicznych. Natomiast w okresie V kadencji Senatu, w roku 1938 został mianowany przez prezydenta RP senatorem i objął funkcję wicemarszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Funkcję tę pełnił formalnie od 28 listopada 1938 roku do 2 września 1939 roku. Prócz funkcji wicemarszałka Senatu pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Skarbowej Senatu oraz był zastępcą przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych Senatu. Pawelec był prezesem OZN na Górny Śląsk od lutego 1938 roku. Działał też w paramilitarnym Związku Strzeleckim i Federacji Pracy. Wybuch II wojny światowej przerwał jego pracę parlamentarzysty.

Po wybuchu wojny musiał się ukrywać, ponieważ znalazł się na niemieckiej liście proskrypcyjnej, przeznaczony do niezwłocznego aresztowania. Zdołał ujść za granicę i przedostać się przez Rumunię do Francji. Tam współpracował z francuskim ruchem oporu. Przebywał w Paryżu, Grenoble, Nicei i Marsylii, gdzie pracował jako lekarz w schroniskach Polskiego Czerwonego Krzyża.

Do Polski powrócił w 1946 roku. W czasach reżimu komunistycznego osiedlił się na Dolnym Śląsku, gdzie przyczynił się do organizowania polskiego lecznictwa na terenie, jak wówczas mówiono, Ziem Odzyskanych. Został naczelnym lekarzem Dolnośląskiej Spółki Brackiej w Wałbrzychu. W roku 1950 minister mianował go pełnomocnikiem do organizacji Państwowego Zespołu Sanatoriów Przeciwgruźliczych w Sokołowsku. Zorganizował wkrótce sanatorium na ponad 1000 łóżek. Potem, aż do przejścia na emeryturę w 1962 roku, był ordynatorem Uzdrowiska w Szczawnie-Zdroju. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Katowicach, gdzie zmarł 18 sierpnia w 1972 roku w wieku 86 lat. Pochowany został na cmentarzu w Wodzisławiu Śląskim.

Został odznaczony Krzyżem Niepodległości w roku 1933, a w 1962 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Imieniem Dr Alojzego Pawelca nazwany został Wojewódzki Szpital Chorób Płuc w Wodzisławiu Śląskim przy ulicy Brackiej nr 13, utworzony w roku 1993 na bazie dawnego sanatorium przeciwgruźliczego.

Kazimierz Mroczek