Augustin Weltzel

ur. 09.04.1817, zm. 04.11.1897

ur. 9 IV 1817 r. w Jelczu. Ksiądz, dziejopisarz. Syn gajowego w dobrach hr. v. Saurmy, ukończył szkołę św. Wincentego, potem Gimnazjum Św. Macieja we Wrocławiu; w 1838 r. podjął studia teologii katolickiej na uniwersytecie wrocławskim, gdzie jednocześnie uczęszczał na wykłady historii i uczył się polskiego. Wyświęcony w 1842 r. został wikarym w Szczecinie, gdzie debiutował jako historyk artykułami o dziejach Kościoła na Pomorzu, później w 1857 r. objął probostwo w Tworkowie. Tam zasłynął jako dobry gospodarz parafii, ukochany duszpasterz oraz znakomity dziejopisarz; znając łacinę, polski i czeski obficie korzystał ze źródeł historycznych, nawiązawszy bliskie kontakty z historykami niemieckimi: Grûnhagenem, Jungnitzem, Markgrafem, Wattenbachem... oraz czeskimi: Wolnym, Dudikiem, Praskiem, Zukalem..., sprowadzał do Tworkowa setkami paczek dokumenty z archiwów śląskich i czeskich. Korespondował z ponad stu uczonymi, regionalistami, arystokratami i biskupami, zgromadził ok. 3 tys. listów, które w ogromnej większości zaginęły; na Górnym Śląsku kontaktował się z Karolem Miarką, ks. Norbertem Bonczykiem, Cyprianem Lelkiem, Johannesem Chrząszczem i Józefem Gregorem, który należał do uczniów tworkowskiego proboszcza. Jego twórczość była znana w Krakowie, Lwowie i Warszawie, był nawet współpracownikiem „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego”. Za swoje zasługi duszpasterskie i dziejopisarskie został w latach 1863-66 posłem do Landtagu w Berlinie, otrzymał w 1866 r. od króla Order Czerwonego Orła IV klasy, w 1889 r. doktorat honorowy Fakultetu Teologii Uniwersytetu Wrocławskiego, w 1892 r. na złoty jubileusz kapłaństwa pruski Order Korony III Klasy. W ostatnich latach życia cierpiał na chorobę oczu i kamicę nerkową, opiekowała się nim troskliwie bratanica Anna; zmarł 4 XI 1897 r. w Tworkowie na „uwiąd starczy”, został pochowany przed wejściem do kościoła w Tworkowie. Opracował i wydał 23 druki zwarte, pierwsze monografie Raciborza (1861 i 1881 r.), Koźla (1866 i 1888 r.), Prudnika (1870 r.), Dobrodzienia (1882 r.), Żor (1888 r.), dzieje rodu Saurma i Sauerma (1869 r.), baronów v. Eichendorff (1876 r.), po polsku hr. Gaszynów (1877 r.), baronów i hr. v. Praschma (1883 r.), historię raciborskiego archiprezbiteratu (1885 i 1896 r.), osadnictwo na północ od rzeki Opawy (1890-91 r.), dzieje bractwa Corporis Christi w Jankowicach k. Rybnika (1875 r.), probostwa cystersów w Kazimierzu k. Głubczyc (1889 r.) i Pogrzebienia (1888 r.), po polsku żywot bł. Eufemii (1878 r.), dzieje biskupstwa wrocławskiego (1895 r.). Poza tym opublikował 46 rozpraw i szkiców w czasopismach niemieckich i polskich („Katolik”, „Monika”, „Towarzystwo Bożego Grobu”). Monografia Żor została przełożona na język polski i wydana w 100-rocznicę śmierci autora. Jego opracowania były wysoko oceniane przez recenzentów w periodykach wrocławskich, lwowskich i opawskich, do dziś korzystają z nich studenci i pracownicy naukowi. Z okazji jego 180 rocznicy urodzin, 140 przybycia na Górny Śląsk i 111 śmierci, rok 1997 został w Raciborzu ogłoszony Rokiem Augustyna Weltzla. W 1999 r. wydano drukiem „Listy Augustyna Weltzla do Vincenca Praska”, później jego imieniem nazwano Gimnazjum Nr 3 przy ul. Żorskiej (8 V 2002 r.).

Ryszard Kincel